Một ngày trung tuần tháng 4/2023, chúng tôi có dịp về thăm quan di tích lịch sử văn hóa Nghè Trận  - công trình lich sử dấu  ấn thời Lê ( thế kỷ 18) thuộc địa bàn xã Hương Sơn, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang.

                        Cổng lối vào di tích lịch sử văn hóa Nghè Trận: Ảnh: TNS.

Di tích Nghè trận tọa lạc trên một gò đồi, cách trung tâm thị trấn Kép ( huyện Lạng Giang) khoảng 1,2 km về phía Đông Nam. Cách trung tâm TP. Bắc Giang khoảng 20 km về phía Đông Bắc. Với tổng diện tích là 1.143,2 m2, Nghè Trận là công trình di tích lịch sử văn hóa của nhân dân và địa phương Làng Kép, xã Cần Dinh, tổng Cần Dinh, huyện Bảo Lộc, phủ Lạng Giang, xứ Kinh Bắc. Nay thuộc thôn Kép 11, Kép 12, xã Hương Sơn, huyện Lạng Giang.

 Hiện nay Nghè Trận có bình đồ kiến trúc kiểu chữ đinh với 03 gian tiền tế nối liền 02 gian hậu cung. Cụ Nguyễn Quang Thổ, 84 tuổi, ở thôn Kép 11, xã Hương  Sơn - Trưởng Tiểu Ban quản lý di tích lịch sử văn hóa Nghè Trận cho biết, theo tương truyền xưa, Nghè Trận thờ tướng hai bà Trưng. Khi trận đánh Cần Trạm diễn ra ác liệt, rất nhiều nghĩa quân, tướng sĩ đã tử trận tại khu vực này, nhân dân lập ban thờ các vong linh các nghĩa quân, tướng sĩ từ đó có tên gọi “ Nghè Trận”.

Hiện nay, các di vật, hiện vật còn lại được bảo tồn trong di tích như: kiệu thánh thời Lê ( thế kỷ 18); bát hương gốm Phù Lãng ( thế kỷ 19); 02 pho tượng cổ thời Nguyễn ( thế kỷ 20). Các vật dụng ngai thờ, tượng thờ, bát hương, chuông đồng, lọ hoa và các đồ thờ tự khác chứng minh cho thấy Nghè trận được xây dựng hình thành từ thế kỷ 18.

Căn cứ các hiện vật như ngai thờ, tượng thờ và nguồn tư liệu như văn tế, văn cúng có ở đây hiện nay, Nghè Trận thờ thần Cao Sơn và Quý Minh; Minh Giang đô đốc thống và Đô thiên phụ là tướng tài đời Vua Hùng Vương thứ 18 có nhiều công lao với dân với nước chống giặc ngoại xâm bảo vệ nền độc lập dân tộc. Khi thác đi là những vị thần linh thiêng, hiển thánh âm phù giúp dân diệt trừ tai họa đem lại bình yên cho đất nước. Nghè Trận còn là nơi thờ vong linh các binh lính, tướng sĩ tử trận trong trận đánh ở thành Cần Trạm của quan quân nhà Lê với giặc Minh ở thế kỷ 15.

Nằm trong quần thể di tích thành Cần Trạm ( thị trấn Kép, huyện Lạng Giang) gắn liền với cuộc kháng chiến chống quân Minh của nhân dân ta ở đầu thế kỷ 15. Nghè Trận là công trình lịch sử văn hóa, tín ngưỡng cổ, lâu đời ( thế kỷ 18) có ý nghĩa lịch sử văn hóa quan trọng đối với nhân dân và địa phương trong vùng.

Trong kháng chiến chống thực dân pháp giai đoạn năm 1946-1947, giặc Pháp bắn phá khu vực làng Kép, Nghè Trận cũng bị tàn phá hư hỏng, nhân dân địa phương nhiều lần góp của, góp công tu sửa và tôn tạo. Công trình trải qua thời gian sử dụng nhiều thế kỷ bị xuống cấp, nhân dân và Chính quyền địa phương các cấp nhiều lần đóng góp công sức, tiền của đầu tư tôn tạo và sửa chữa. Các mốc thời điểm  chính vào năm 1991, 2006, đầu tư sửa một số hạng mục và dựng lại 02 gian Tòa hậu cung, năm 2019, xây dựng mới 03 gian Tòa tiền tế to đẹp, khang trang. Năm 2009, Nghè Trận được UBND tỉnh Bắc Giang Quyết định xếp hạng công nhận Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh ( Quyết định số 1587/QĐ-UBND ngày 17/9/2009). Góp phần nâng cao ý nghĩa, giá trị lịch sử, văn hóa truyền thống của nhân dân trong vùng và phục vụ du khách tới nghiên cứu, tham quan du lịch ngày một phát triển.  

Cụ Đặng Xuân Bộ ở thôn thôn Kép 11, thành viên Ban Quản lý di tích Nghè Trận điểm chuông tại di tích lịch sử Nghè Trận. Ảnh: TNS

Nói về di tích lịch sử văn hóa Nghè Trận, chúng tôi trao đổi với ông Vũ Văn Báo - Chủ tịch UBND xã Hương Sơn ( huyện Lạng Giang ) chia sẻ: “Nghè trận được xây dựng hình thành từ thế kỷ 18. Gắn liền với quần thể di tích thành Cần Trạm - Hố Cát - Xương Giang. Căn cứ vào nguồn tư liệu lịch sử chiến thắng Cần Trạm của nghĩa quân Lam Sơn ( thế kỷ 15),  những địa danh lịch sử như: Bãi Chiến; Nghè Trận; Xóm Dinh; Đấu đong quân; Ngô binh đấu thành; đồi Ngô Công; đền Càn…Từ bao đời nay, bà con nhân dân địa phương trong coi Nghè Trận là một điểm sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng. Lễ hội Nghè Trận được mở vào ngày mồng 6 tháng giêng âm lịch. Tổ chức phần lễ có dâng hương; phần hội có các trò chơi dân gian như: Đá bóng; bóng chuyền hơi, đập niêu, bắt lợn, bắt vịt”. Với giá trị lịch sử văn hóa truyền thống, hàng năm Nghè trận đón hàng trăm lượt du khách tìm đến nghiên cứu và tham quan, du lịch góp phần thúc đẩy sự phát triển ngành du lịch của tỉnh Bắc Giang trong thời kỳ đổi mới

                                                                                   Trần Ngọc Sơn